I. Tiểu dẫn

- Ngô Sĩ Liên người làng Chúc Lí, nay thuộc Chương Mĩ, Hà Nội. Ông đỗ tiến sĩ năm 1442, từng làm tư nghiệp Quốc Tử Giám (Hiệu trưởng), là tác giả biên soạn Đại Việt sử kí toàn thư.

- Đại Việt sử kí toàn thư là bộ chính sử lớn nhất Việt Nam thời trung đại được Ngô Sĩ Liên hoàn tất vào năm 1479, gồm 15 quyển, ghi chép lịch sử từ thời Hồng Bàng đến khi Lê Thái Tổ lên ngôi (năm 1428). Bộ sách được xây dựng trên cơ sở của cuốn Đại Việt sử kí của Lê Văn Hưu thời nhà Trần và Sử kí tục biên của Phan Phu Tiên ở đầu thời Hậu Lê.

- Đoạn trích Hưng Đạo Đại vương Trần Quốc Tuấn thuộc tập 2, quyển VI.

II. Văn bản (SGK)

1. Anh (chị) rút ra được điều gì qua lời trình bày của Trần Quốc Tuấn với vua về kế sách giữ nước?

- Nội dung lời trình bày của Trần Quốc Tuấn với vua:

+ Nên tùy thời thế mà có sách lược phù hợp, binh pháp cần vận dụng linh hoạt, không có khuôn mẫu nhất định.

+ Điều kiện quan trọng nhất để thắng giặc là toàn dân đoàn kết một lòng. Do đó phải giảm thuế khóa, bớt hình phạt, không phiền nhiễu dân, chăm lo cho dân có đời sống sung túc... đó chính là "thượng sách giữ nước".

- Qua nội dung lời trình bày, người đọc nhận thấy Trần Quốc Tuấn không những là vị tướng tài năng, mưu lược, có lòng trung quân mà còn biết thương dân, lo cho dân.

2. Chi tiết Trần Quốc Tuấn đem lời cha dặn ra khỏi ý hai người gia nô cùng hai người con và những phản ứng của ông khi nghe câu trả lời của họ có ý nghĩa như thế nào?

- Trần Quốc Tuấn đã có suy nghĩ của riêng mình đối với lời cha dặn "Để điều đó trong lòng nhưng không cho là phải" nhưng ông vẫn hỏi ý kiến hai người gia nô và hai người con để thử lòng.

- Trước lời nói của Yết Kiêu và Dã Tượng, ông "cảm phục đến phát khóc, khen ngợi hai người”.

- Trước lời nói của Hưng Vũ Vương, ông "ngầm cho là phải”.

- Trước lời nói của Hưng Nhượng Vương Quốc Tảng, ông nổi giận rút gươm định trị tội và thậm chí sau này không muốn Quốc Tảng nhìn mặt ông lần cuối.

- Qua những biểu hiện trên, có thể thấy Trần Quốc Tuấn là người hết lòng trung nghĩa với vua, với nước; là người có tình cảm chân thành, nồng nhiệt, thẳng thắn, nghiêm khắc trong việc giáo dục con cái.

3. Đoạn trích đã làm nổi bật những đặc điểm gì về nhân cách của Trần Quốc Tuấn? Chỉ ra sự khéo léo của tác giả trong nghệ thuật khắc hoạ chân dung nhân vật. (nhân vật được đặt trong những mối quan hệ và những tình huống như thế nào?)

- Phẩm chất nổi bật ở Trần Quốc Tuấn là trung quân ái quốc. Lòng trung thành của Trần Quốc Tuấn thể hiện ở tinh thần yêu nước sâu sắc và ý thức trách nhiệm đối với đất nước. Ông hết lòng lo tính kế sách giúp vua giữ nước an dân. Lòng trung thành của ông được đặt trong hoàn cảnh thử thách, bản thân ông cũng bị đặt trong mối mâu thuẫn giữa "hiếu" và "trung". Trần Quốc Tuấn đã đặt "trung" lên trên "hiếu", nợ nước trên tình nhà.

- Trần Quốc Tuấn là vị tướng anh hùng tài năng, mưu lược đồng thời là người có đức độ lớn lao.

- Những phẩm chất của Hưng Đạo Đại vương Trần Quốc Tuấn được tác giả sử kí khéo léo khắc họa trong nhiều mối quan hệ và đặt vào những tình huống thử thách. Từ quan hệ với nước (câu nói nổi tiếng "Bệ hạ chém đầu tôi trước rồi hãy hàng”), với vua đến quan hệ với dân (khi sống nhắc nhở vua "khoan sức dân", khi chết hiển linh phò trợ dân), với tướng sĩ dưới quyền (tận tâm dạy bảo, cử người tài), từ quan hệ đối với con cái (nghiêm khắc giáo dục) đến quan hệ đối với bản thân (khiêm tốn giữ đạo trung nghĩa)... Dù trong bất kì hoàn cảnh nào, bất kì quan hệ nào, Trần Quốc Tuấn vẫn là vị tướng toàn đức, toàn tài. Ông không những được nhân dân ngưỡng mộ mà cả quân giặc cũng phải kính phục.

4. Nghệ thuật kể chuyện trong đoạn trích.

- Ghi chép lịch sử là ghi chép theo trình tự thời gian nhưng trong Đại Việt sử kí toàn thư, cách kể chuyện về các nhân vật lịch sử không đơn điệu theo trình tự thờị gian.

- Mở đầu đoạn trích là sự kiện “Tháng 6, ngày 24, sao sa", theo quan niệm của người xưa, sao sa là điềm xấu. Điềm báo này báo hiệu Hưng Đạo Vương ốm nặng và sẽ qua đời.

- Từ sự việc trên, nhà viết sử ngược dòng thời gian kể chuyện về Trần Quốc Tuấn. Tiếp đó, tác giả lại trở về với dòng sự kiện đang xảy ra "Mùa thu, tháng 8, ngày 20, Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn mất...". Sau thông tin này, tác giả nhắc tới những danh hiệu tôn quý mà Trần Quốc Tuấn được vua phong tặng. Đó không phải là việc ôn lại một cách khô khan mà tất cả những công lao, đức độ của người quá cố được thể hiện trong những câu chuyện sinh động.

- Nhà viết sử không chỉ kể chuyện với nhiều chiều thời gian, mà còn khéo léo lồng vào câu chuyện những nhận xét nhằm định hướng cho người đọc có những đánh giá thỏa đáng.

- Cách kể chuyện trong đoạn trích vừa mạch lạc, khúc chiết vừa giải quyết được những vấn đề then chốt về nhân vật đồng thời vẫn giữ được mạch truyện tiếp nối logic. Chuyện vì thế trở nên sinh động, hấp dẫn và làm nổi bật chân dung nhân vật lịch sử.

5. Chi tiết về lòng tin của dân chúng vào sự hiển linh của Hưng Đạo Vương, đặc biệt là hình ảnh ”tráp đựng kiếm có tiếng kêu” có ý nghĩa gì?

a). "Cho thấy tín nqưỡng và những tập tục thờ cúng của nhân dân thời xưa" là không đúng.

b) và c). "Cho thấy lòng cảm phục và ngưỡng mộ của nhân dân đối với Hưng Đạo Vương sâu sắc đến mức họ đã thần thánh hóa ông, cho rằng ông đã trở thành thần linh để giúp dân, giúp nước" và "Chỉ là những truyền thuyết để làm nổi bật tấm lòng thương dân, yêu nước và khí phách anh hùng của ông - những nét đẹp đã trở thành bất tử trong lòng người" đều đúng.