I. Văn bản (SGK)

Tình đồng chí của những người lính dựa trên cơ sở cùng chung cảnh ngộ và lí tưởng chiến đấu được thể hiện tự nhiên, bình dị mà sâu sắc trong mọi hoàn cảnh, góp phần quan trọng tạo nên sức mạnh và vẻ đạp tinh thần của người lính cách mạng.

Bài thơ Đồng chí thể hiện hình tượng người lích cách mạng và sự gắn bó keo sơn của họ những chi tiết, hình ảnh, ngôn ngữ giản dị, chân thực, cô đọng, giàu sức biểu cảm.

1. Mạch cảm xúc và suy nghĩ trong bài thơ sau dòng thơ thứ bảy.

- Dòng thứ bảy của bài thơ rất đặc biệt vì chỉ có một từ, hai tiếng và dấu chấm cảm: Đồng chí!

- Kiểu câu đặc biệt này tạo một nốt nhấn, là bản lề gắn kết hai đoạn: Đoạn trước là cơ sở, nguồn gốc của tình đồng chí, đoạn sau là những biểu hiện cụ thể, cảm động của tình đồng chí.

2. Cơ sở hình thành tình đồng chí của những người lính.

- Sáu câu thơ đầu nói về cơ sở hình thành tình đồng chí của những người lính. Đó là tình cảm bắt nguồn từ sự tương đồng về cảnh ngộ xuất thân, chung mục đích lý lưởng.

- Tình đồng chí nảy sinh từ những khi sát cánh bên nhau trong chiến đấu.

- Tình đồng chí, đồng đội nảy nở, bền chặt trong sự chan hòa và chia sẻ mọi gian lao, niềm vui, là tình tri kỉ của những người bạn chí cốt qua hình ảnh cụ thể, giản dị "Đêm rét chung chăn thành đôi tri kỉ."

3. Những chi tiết, hình ảnh biểu hiện tình đồng chí.

- Trong bài thơ có những chi tiết, hình ảnh chân thực về tình đồng chí, đồng đội gắn bó keo sơn của những người lính:

+ "Đêm rét chung chăn thành đôi tri kỷ", trong hoàn cảnh khắc nghiệt của thời tiết, người lính chia sẻ hơi ấm cho nhau.

+ Đối tượng đắp "chung chăn" thường là mẹ và con, vợ chồng, giờ đây "chung chăn" lại là đồng chí, là đôi "Tri kỷ" gắn bó.

- Mười câu tiếp theo là những biểu hiện cụ thể và cảm động của tình đồng chí:

+ Từ sự cảm thông sâu xa những tâm tư nỗi lòng của nhau:

“Ruộng nương anh gửi bạn thân cày

Gian nhà không, mặc kể gió lung lay

Giếng nước gốc đa nhớ người ra lính”.

+ Đó là cùng nhau chia sẻ những gian lao, thiếu thốn của cuộc đời người lính:

“Áo anh rách vai

Quần tôi có vài mảnh vá

Miệng cười buốt giá

Chân không giày".

+ Đến trải nghiệm cùng nhau những "cơn sốt run người vừng trán ướt mồ hôi".

4. Hình ảnh đẹp trong những câu thơ.

- Bài thơ kết bằng hình tượng những người đồng chí trong thời điểm họ đang làm nhiệm vụ chiến đấu:

“Đêm nay rừng hoang sương muối

Đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới

Đầu súng trăng treo”.

- Đây là một trong những hình ảnh đẹp nhất về người lính trong thơ ca kháng chiến. Ba câu thơ phác họa bức tranh vừa chân thực vừa lãng mạn. Trên sắc xám lạnh của nền cảnh đêm rừng hoang sương muối, hiện lên hình ảnh người lính - súng - vầng trăng. Trong một sự kết hợp bất ngờ, đầu súng và vầng trăng không còn khoảng cách xa về không gian, để thành "Đầu súng trăng treo".

- Súng tượng trưng cho hành động chiến đấu, tinh thần quyết chiến vì đất nước, trăng tượng trưng cho sự yên bình, thơ mộng. Hai hình ảnh tương phản sóng đôi với nhau tạo nên biểu tượng về tinh thần, ý chí sắt đá mà bay bổng, trữ tình của dân tộc Việt Nam.

- Chung nhau cảnh ngộ, chung nhau lí tưởng, chung nhau cái rét, cái khổ... những người lính - những người đồng chí sống, chiến đấu vì sự nghiệp chung của dân tộc.

5. Ý nghĩa của tên bài thơ.

- Tác giả đặt tên là Đồng chí bởi vì toàn bài thơ có 20 câu đều hướng tới chủ đề "Ca ngợi tình đồng chí của những người lính chống Pháp".

- "Đồng chí" không chỉ viết về những người bạn, những người đồng đội mà là tập thể chung lý tưởng, chung lòng yêu nước, chung nhiệm vụ giải phóng dân tộc.

- Tình đồng chí là chỗ dựa tinh thần duy nhất để người lính vượt qua mọi khó khăn chiến thắng kẻ thù.

6. Hình ảnh người lính thời chống Pháp.

- Bài thơ về tình đồng chí đồng đội làm hiện lên vẻ đẹp bình dị mà cao cả của người lính trong cuộc kháng chiến chống Pháp.

- Tình đồng chí, đồng đội đã giúp người lính đứng vững trên trận tuyến đánh quân thù trong tư thể chủ động "chờ" đón đánh địch. Tình yêu thương giữa những người đồng chí có sức mạnh vô cùng.

II. Luyện tập

- Ba câu thơ cuối là bức tranh lãng mạn về hình ảnh của những người lính trong kháng chiến chống Pháp và tình đồng chí keo sơn. Đêm nay rừng hoang sương muối: Câu thơ là bức tranh về chiến trường khắc nghiệt. Cái giá lạnh và đêm tối của rừng thử thách tinh thần chiến đấu của những người lính.

- Giữa bức tranh chiến trường ấy, hình ảnh những người lính đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới thể hiện tư thế sẵn sàng, chủ động trong mọi hoàn cảnh chiến đấu.

- Hình ảnh "đứng cạnh bên nhau" vừa là hình ảnh thực, những người lính đang truyền cho nhau hơi ấm để vượt qua cái giá lạnh của sương muối và là hình ảnh biểu tượng cho tinh thần đoàn kết.

- Câu thơ cuối khép lại bằng hình ảnh độc đáo "đầu súng trăng treo". Khẩu súng được đeo trên vai những người lính như chạm vào cả ánh trăng trên bầu trời đêm. Súng là biểu tượng của tinh thần chiến đấu ngoan cường, ánh trăng là biểu tượng của tâm hồn bay bổng lãng mạn. Những người lính không chỉ mang đẹp vẻ đẹp của tinh thần chiến đấu ngoan cường mà còn toát lên vẻ đẹp tâm hồn lãng mạn.

- Khổ thơ chỉ gồm ba câu, câu thơ cuối ngắn đột ngột, như kết tinh, lắng đọng toàn bộ tinh thần của bài thơ. Đó là nút thắt cảm xúc, in dấu ấn trong lòng người đọc. Ngôn ngữ thơ giàu hình ảnh, mang tính biểu tượng cao.