I. Tiểu dẫn

- Truyện thơ là những tác phẩm tự sự dân gian bằng thơ, giàu chất trữ tình, diễn tả tâm trạng và suy nghĩ của con người khi hạnh phúc lứa đôi và sự công bằng xã hội bị tước đoạt.

- Tiễn dặn người yêu (Xống chụ xon xao) là một truyện thơ nổi tiếng của dân tộc Thái với 1846 câu.

- Nội dung truyện kể về sự trắc trở trong tình yêu và hôn nhân của đôi bạn tình. Hai người là bạn từ nhỏ, khi lớn lên cùng yêu thương nhau nhưng không lấy được nhau vì gia cảnh của chàng trai quá nghèo. Cô gái bị cha mẹ gả cho một nhà giàu rồi lại bị bán vào cửa quan. Khi đã tàn tạ, lại bị đem ra chợ bán. Lúc đó, anh đã “mua” được chị bằng một cuộn dong. Cuối cùng họ nhận ra nhau và sống với nhau cho trọn lời ước hẹn cũ “Không lấy được nhau mùa hạ, sẽ lấy nhau mùa  đông. Không lấy nhau thời trẻ, ta sẽ lấy nhau khi góa bụa về già”.

- Đoạn trích Lời tiễn dặn miêu tả tâm trạng của anh trên đường tiễn chị về nhà chồng và phải chứng kiến cảnh bị chính người chồng đánh đập.

II. Văn bản (SGK)

1. Tâm trạng của anh trên đường tiễn dặn.

- Chàng trai tiễn người yêu về nhà chồng trong tâm trạng vô cùng đau xót, nhưng trên đường đưa tiễn, anh gọi chị là “người đẹp anh yêu”, khẳng định tình yêu trong anh vẫn còn thắm thiết. Cũng có lúc, tình cảm của anh mâu thuẫn với hiện thực khách quan là chị đang “cất bước theo chồng” (thậm chí đã có con với chồng).

- Lúc tiễn đưa, anh có những cử chỉ, hành  động níu kéo thời gian bên nhau. Anh dặn chị đôi câu thì mới “đành lòng” quay gót. Anh muốn ngồi lại bên chị, âu yếm chị để “ủ lấy hương người” cho mai sau “khi chết”, lửa xác (của mình) vẫn đượm hơi người thương yêu. Anh nựng con chị mà như nựng con mình. Cách ứng xử đã nói lên tình thương yêu vô bờ mà anh dành cho chị.

- Anh tiễn đưa chị trong tâm trạng dằn vặt, day dứt khổ đau, vì thế mà hai câu thơ cuối đoạn như khẳng định cái ý chí quyết tâm đoàn tụ của cả hai người.

2. Tâm trạng của chị lúc bước chân về nhà chồng.

- Đoạn thơ là lời của anh, vì thế tâm trạng của chị chỉ được biểu hiện qua ánh mắt và suy nghĩ của anh, nhưng vẫn có thể nhận ra, chị dường như cũng muốn kéo dài ra những giây phút cuối cùng ở bên nhau.

- Chị bước đi mà đầu “còn ngoảnh lại” mắt còn “ngoái trông anh”, chân bước càng xa thì lòng càng đau đớn… chính từ tâm trạng ấy mà cứ mỗi lần đi qua một cánh rừng, chị đều có cớ để dừng lại  đợi chờ anh.

3. Tâm trạng của anh lúc ở nhà chồng của chị.

- Đoạn trích bắt đầu từ hành động chạy lại nâng đỡ chị dậy, phủi áo, chải tóc cho chị của anh sau khi bị chồng đánh ngã bên máng lợn. Sau đó, anh còn đi chặt tre về làm ống lam thuốc cho chị “uống khỏi đau“. Những hành động  của anh biểu lộ niềm xót xa thương cảm đối với nỗi đau của chị. Một sự cảm thông, đó là điều mà chị đang rất cần trong hoàn cảnh ấy.

- Từ nỗi xót xa, trong lòng anh bỗng bật lên ý chí quyết tâm đưa chị về đoàn tụ với mình. Từ câu thơ “Tơ rối đôi ta cùng gỡ” đến hết đoạn chính là những câu thơ thể hiện ý chí và quyết tâm ấy.

4. Đoạn trích có sử dụng rất nhiều câu thơ có sự trùng điệp từ, kiểu câu:

- Vừa đi vừa ngoảnh lại

Vừa đi vừa ngoái trông…

- Chết ba năm hình con treo đó

Chết thành sông vục nước uống mát lòng…

Chết thành hồn, chung một mái song song.

- Yêu nhau, yêu trọn đời gỗ cứng

Yêu nhau, yêu trọn kiếp đến già…

- Nghệ thuật sử dụng nhiều câu thơ với những hình ảnh so sánh tương đồng, những hình ảnh ẩn dụ liên tiếp hay lớp lớp những câu có một cấu trúc cú pháp chung.

- Tác giả dân gian muốn nhấn mạnh sự thủy chung son sắt trong tình yêu của đôi bạn trẻ. Nó cũng đồng thời khẳng định ý chí và ước mơ đoàn tụ không gì lay chuyển nổi của hai nhân vật anh và chị.