I. Tiểu dẫn

- Nhà văn Sơn Nam (1926 - 2008) tên khai sinh là Phạm Minh Tài (bút danh khác là Phạm Anh Tài), quê tại Đông Thới, An Biên, Kiên Giang.

- Tham gia cách mạng từ năm 1945 và hoạt động văn nghệ thời kháng chiến chống Pháp ở khu IX. Từ năm 1954 – 1975 làm báo, viết văn ở Sài Gòn.

- Tác phẩm tiêu biểu: Hương rừng Cà Mau (tập truyện), Bà Chúa Hòn (tiểu thuyết), Văn minh miệt vườn, Bến Nghé xưa, Người Sài Gòn (khảo cứu)…

- Bắt sấu rừng U Minh Hạ là truyện ngắn trong tập Hương rừng Cà Mau.

II. Văn bản (SGK)

1. Đặc điểm của thiên nhiên và con người vùng U Minh Hạ

- Thiên nhiên vùng U Minh Hạ là một thế giới bao la, bí ẩn, kì thú "U Minh đỏ ngòm", "rừng tràm xanh biếc", "sấu lội từng đàn", "những ao sấu", "Cà Mau có những con lạch ngã ba mang tên đầu sấu, lưng sấu, bàu sấu".

- Con người vùng U Minh Hạ là những người lao động có sức sống mãnh liệt, đậm sâu ân nghĩa và tài ba, trí dũng, can trường.

- Tất cả những điều đó tập trung ở hình ảnh ông Năm Hên, một người sống phóng khoáng giữa thiên nhiên bao la. Tài năng đặc biệt của ông là bắt sấu. Sự xuất hiện của ông Năm cùng một con xuồng, lọn nhang trầm và một hũ rượu, vừa bơi xuồng mà hát "Hồn ở đâu đây. Hồn ơi! Hồn hỡi!" vừa huyền bí vừa mang đậm dấu ấn con người đất rừng Phương Nam.

2. Tính cách, tài nghệ của nhân vật ông Năm Hên

- Tính cách, tài nghệ của Năm Hên tiêu biểu cho tính cách con người vùng U Minh Hạ:

+ Một người tài ba, cởi mở nhưng cũng đầy bí ẩn, ấn tượng ban đầu như là một thầy tướng pháp; đến nơi bắt cá sấu chỉ mang theo lọn nhang và hũ rượu.

+ Ông có tài nghệ phi phàm, mưu kế kì diệu, ông là thợ bắt cá sấu bằng tay không, là người can trường dũng cảm, chuyên bắt sấu trên khô, không cần lưới, một mình bắt sống 45 con cá sấu còn sống nguyên.

+ Là người mê ca hát nhưng tiếng hát của ông như khóc lóc, như phẫn nộ.

Tiếng hát cùng hình ảnh áo rách vai, tóc rối mù, mắt ngầu đỏ, bó nhang cháy đỏ quơ đi, quơ lại trên tay gợi những đau thương mà con người phải trả giá để sinh tồn trên mảnh đất hoang dại, kì bí. Đồng thời hình ảnh ấy cũng gợi lên vẻ đẹp bi tráng của những con người gan góc vượt lên sự khắc nghiệt của thiên nhiên, chế ngự và làm chủ nó.

- Tiếng hát của ông cũng là một sự hóa giải cho những linh hồn bất hạnh, những con người bị sấu ăn thịt, những linh hồn vất vưởng nơi rừng thiêng nước độc:

- Năm Hên giàu tình thương người, rất mộc mạc khiêm nhường nhưng cũng rất mưu trí, gan góc, can trường. Tiếng hát của ông thể hiện tấm lòng sâu nặng nghĩa tình đồng loại, ông hát để tỏ lòng thương tiếc những người xấu số và bằng hành động bắt đàn sấu dữ, ông đã "lập đàn giải oan" cho họ.

3. Nghệ thuật kể chuyện, sử dụng ngôn ngữ của tác giả

- Nghệ thuật kể chuyện: Li kì, nhiều chi tiết gợi cảm; lối dẫn chuyện rất thô mộc, tự nhiên mà gọn gàng, sáng rõ.

- Nhân vật giàu chất sống, thể hiện rõ nét tính cách con người Nam Bộ.

- Ngôn ngữ đậm màu sắc bản địa, phương ngữ được sử dụng thích hợp, vừa đủ để khắc họa sâu đậm vóc dáng tâm hồn của con người, đất rừng, sông nước Cà Mau.

4. Cảm nhận về vùng đất, con người mảnh đất cực Nam Tổ quốc

- Tác phẩm đem đến cho người đọc cảm giác khám phá say mê, lí thú khi mở ra thế giới bí ẩn, độc đáo của thiên nhiên, con người vùng cực Nam của Tổ quốc và khiến chúng ta yêu thương, gắn bó với một phần đất, phần hồn của quê hương, đất nước mình.

- Vẻ đẹp giàu có và khắc nghiệt của đất Việt, tinh thần cần cù, dũng cảm, tài trí, yêu đời của người Việt trong cuộc đấu tranh sinh tồn và mở mang, xây dựng đất nước.